Jeszcze do niedawna zdobycie wykształcenia wyższego zarezerwowane było dla dzieci elit społecznych. W okresie powstawania pierwszych europejskich uniwersytetów, ten rodzaj wykształcenia dostępny był tylko dla szlachetnie urodzonych i bardzo zamożnych ludzi. I dodatkowo mogli to być wyłącznie mężczyźni.
Współcześnie praktycznie nic nie ogranicza dostępu do studiów. Wystarczy pewien minimalny poziom predyspozycji intelektualnych, potwierdzony pozytywnym wynikiem egzaminu maturalnego, aby zostać studentem.
Od 1999 roku szkolnictwo wyższe w Europie jest kształtowane w oparciu o tzw. deklarację bolońską. To dokument wypracowany i ratyfikowany przez większość państw europejskich. Celem ładu bolońskiego było wypracowanie jednakowych dla wszystkich uczelni standardów, aby zapewnić jednakowo wysoką jakość kształcenia na każdej europejskiej uczelni wyższej. Tak kształtowany model szkolnictwa na poziomie studiów wyższych pozwala na szybsze procesy nostryfikacyjne, a tym samym przepływ studentów a potem uczestników rynku pracy jest znacznie bardziej płynny, niż w czasach braku ujednoliconych przepisów.
System studiów jest w Europie podzielony na trzy stopnie:
Stopień pierwszy – bakałarz (w Polsce licencjat trwający trzy lata, lub inżynier trzy albo trzy i pół roku),
Stopień drugi – magister (dwa lata studiów),
stopień trzeci – doktor (cztery lata studiów).
Zbliżony system szkolnictwa mają USA, Kanada, Australia. W USA bachelor kształci się cztery lata, master kolejne dwa, doktor nauki cztery lub więcej lat, doktor zawodowy, np. MD, Psych.D potrzebuje na zdobycie tytułu minimum trzy lata.
Polski system studiów oraz wszelkie związane z jego organizacją i funkcjonowaniem zasady reguluje ustawa z dnia 20 lipca 2018 r. Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce, zwana Konstytucją dla Nauki. Ustawa weszła w życie wraz z początkiem nowego roku akademickiego 2018/2019. Niektóre zapisy będę wprowadzane nieco później, np. kadencje wszystkich obecnych rektorów wygasną w roku 2020.
Zgodnie z ustawą w Polsce można rozpocząć studia wyższe po ukończeniu szkoły średniej i uzyskaniu matury. Pierwszy stopień studiów trwający trzy lub maksymalnie cztery lata (w zależności od typu uczelni) daje przygotowanie do wykonywania zawodu, a poziom wykształcenia uzyskany na tych studiach określa się mianem wykształcenia wyższego zawodowego.
W nowych przepisach zakłada się otwieranie licznych kierunków studiów I stopnia określanych mianem studiów dualnych. Studia dualne zakładają lepsze praktyczne przygotowanie do zawodu. Do tej pory właściwie tylko pracujących i jednocześnie studiujących zaocznie lub wieczorowo można było uznać za osoby, które mają bardzo dobre przygotowanie do wykonywania zawodu.
Studia dualne mają być studiami stacjonarnymi, ale plan zajęć ma umożliwiać podział dni tygodnia na naukę i pracę. To taka jakby szkoła zawodowa tuż po podstawówce, ale inny poziom wykształcenia. Studia dualne to wielka szansa dla podniesienia dynamiki rozwoju gospodarczego. Absolwenci trzyletnich studiów nie będą zaczynać kariery zawodowej od przyuczania do pracy na stanowisku czy odbywania stażu, ale będą to już pełnowartościowi pracownicy.
Niezależnie czy absolwent studiów pierwszego stopnia skończy tradycyjny czy dualny licencjat, może kształcić się dalej. Przed nim studia II stopnia. Często określane mianem magisterskich przewidują uzupełnienie wykształcenia zawodowego do wykształcenia pełnego magisterskiego. Trwają najczęściej dwa lata, w niektórych uczelniach 2,5 roku. Studiujący na drugim stopniu na ostatnim roku uczestniczą w seminariach magisterskich, na których pod kierunkiem promotorów przygotowują się do napisania pracy dyplomowej.
Praca ta, zwana magisterską, może być pracą opisową mającą charakter monografii, albo badawczą, w której autor opisuje proces badawczy i wyniki, potwierdzające postawioną na początku pracy hipotezę. Pracę magisterską oceniają promotor oraz recenzent, który jest uznanym ekspertem w dziedzinie, której praca dotyczy. Student, który wcześniej uzyskał absolutorium a potem otrzymał pozytywną oceną z pracy magisterskiej ma przed sobą ostatni egzamin.
Studia II stopnia kończą się egzaminem nazywanym obroną pracy magisterskiej. Przed komisją egzaminacyjną trzeba się wykazać szeroką wiedzą i kompetencjami. Pytania zadawane przez ekspertów mogą dotyczyć treści pracy, albo jakiejkolwiek dziedziny związanej z kierunkiem studiów.
Obrona zakończona sukcesem oznacza uzyskanie tytułu zawodowego magistra. Tytuł ten można zmienić na studiach kolejnego, trzeciego stopnia – doktoranckich.
Magistrem można zostać również studiując na jednolitych studiach magisterskich, które łączą stopień I i II.
