Zdobywanie wykształcenia na poziomie wyższym jest procesem rozłożonym na kilka etapów i odbywa się w ciągu kilku a nawet kilkunastu lat.
Zgodnie z ujednoliconymi przepisami obowiązującymi w Unii Europejskiej oraz większości państw pozostających poza Unią, szkolnictwo wyższe w Polsce skonstruowane jest w oparciu o tak zwany ład boloński. Ład boloński, albo deklaracja bolońska, to zbiór przepisów i zasad, które sprzyjają tworzeniu systemów edukacji opartych na jednolitych, wysokich standardach kształcenia.
Dzięki temu studenci z państw europejskich mogą podejmować naukę na dowolnej uczelni zarówno na pierwszym roku, jaki i na kolejnych – przenoszenie się na inne uczelnie i kierunki z reguły przebiega bez problemu. Podobnie nie ma w zunifikowanych deklaracją bolońską systemach edukacji problemu nostryfikacji dyplomów uczelni czy uznawania uzyskanych stopni zawodowych lub naukowych.
Nauka na uczelni podzielona jest na trzy poziomy:
Stopień pierwszy
Studiowanie na tym szczeblu daje możliwość uzyskania wykształcenia wyższego zawodowego z tytułem licencjata lub inżyniera. W zależności od rodzaju uczelni i kierunku studiów nauka trwa 6 – 8 semestrów.
Program studiów stopnia pierwszego kładzie nacisk na zdobywanie umiejętności, czyli praktyczne przygotowanie do wykonywania zawodu. Stąd w programie studiów, obok licznych kierunkowych zajęć teoretycznych, są wielogodzinne zajęcia ćwiczeniowe, laboratoria, wyjścia terenowe oraz wakacyjne praktyki zawodowe.
Studenci ostatniego roku piszą pracę dyplomową – obrona tej pracy to ostatni egzamin na studiach.
Stopień drugi
Dostępny jest dla absolwentów stopnia pierwszego. To studia uzupełniające wykształcenie wyższe do pełnego, zwanego magisterskim. Podczas czterech – pięciu semestrów pobierający naukę studenci znacznie rozszerzają swoją wiedzę kierunkową i specjalistyczną. Zwieńczeniem studiów stopnia drugiego jest przygotowanie pracy dyplomowej – magisterskiej. Po obronie pracy absolwent nosi tytuł magistra lub magistra inżyniera.
Zdobywanie wykształcenia magisterskiego możliwe jest również za pomocą studiów magisterskich jednolitych, to znaczy bez podziału na licencjat i magisterkę. Taki rodzaj studiów w trybie stacjonarnym to najczęściej wybierane studia w Polsce. Studenci na studiach jednolitych w ciągu minimum pięciu lat realizują ten sam program, co na studiach dzielonych i uzyskują ten sam tytuł zawodowy – magistra.
Zaletą studiów jednolitych jest to, że nie trzeba pisać dwóch obszernych prac dyplomowych.
Za wadę można uznać poświęcenie pięciu lat na jeden kierunek studiów. Dzieląc studia na dwa odrębne etapy studenci mają szansę na zdobycie kwalifikacji dwojakiego rodzaju – na przykład można być licencjatem matematyki i magistrem zarządzania.
Niektóre kierunki studiów dają możliwość zdobycia wykształcenia tylko na studiach jednolitych. Przykładem najlepszym są studia medyczne na kierunku lekarskim – tytuł lekarza medycyny lub lekarza stomatologii można zdobyć wyłącznie poprzez ukończenie sześcioletnich jednolitych studiów w uniwersytecie medycznym.
Stopień trzeci
Ostatni możliwy do osiągnięcia poziom wykształcenia wyższego to studia doktoranckie. Są to studia dla bardzo zdolnych i pracowitych osób, które wiążą swoją przyszłość z badaniami naukowymi.
Chętnych do takiej kariery jest w naszym kraju coraz więcej. O ile w latach 90-tych dwudziestego wieku na studiach doktoranckich było mniej niż 3 tysiące osób rocznie, tak teraz co rok jest ich już ponad 40 tysięcy.
Studia trzeciego stopnia trwają minimum dwa lata. Podczas nauki doktoranci prowadzą samodzielnie eksperymenty naukowe. Opis tych eksperymentów, ich wyniki i wnioski wypływające z badań doktoranci przedstawiają w pracy naukowej. Obrona pracy kończy etap zdobywania pierwszego tytułu naukowego, jakim jest tytuł doktora.
Wykształcenia wyższego po osiągnięciu trzech stopni podnieść już nie można, ale można je rozszerzać, czyli zdobywać kwalifikacje w nowych kierunkach czy specjalnościach. W takim celu organizuje się podyplomowe studia, które swoją konstrukcją i programem bardziej przypominają kwalifikacyjne kursy zawodowe niż studiowanie.
Podyplomowe studia na wielu kierunkach organizowane są niemal przez każdą z 434 polskich szkół wyższych. Z reguły trwają trzy – cztery semestry i są realizowane w formie niestacjonarnej (zaocznej). Większość ofert dotyczących studiów podyplomowych związana jest ze specjalnościami zawodowymi najczęściej poszukiwanymi na rynku pracy, a także z kierunkami modnymi, chętnie wybieranymi przez osoby chcące dokonać gruntownych zmian w swoim życiu zawodowym.
Studia podyplomowe najczęściej są odpłatne.
